بیوآئروسل‌ها (شامل میکرو ارگانیسم‌های قابل کشت، غیرقابل کشت و یا مرده) مانند باکتریها، قارچ‌ها، ویروسها و همچنین اجزاء و ذرات متابولیکی ارگانیسم های زنده (مانند اندوتوکسین ها و میکوتوکسین ها) می باشند. این ذرات دارای سایز بسیار کوچک می‌باشند و به همین دلیل می‌توانند مدت زیادی را در هوا به صورت معلق باقی بمانند. بنابراین خطر مواجهه افراد با این ذرات بسیار زیاد بوده و در صورتی که این ذرات بیماری زا باشند می‌توانند به راحتی در افراد در معرض، ایجاد بیماری‌های مختلف بنمایند. مهمترین خطری که این ذرات برای افراد در معرض دارند ایجاد بیماری‌های عفونی می‌باشد. در هواي اطراف ما ميكروارگانيسم هاي متعددي وجود دارد كه از منابع مختلف بر مي خيزند.
افراد هنگام عطسه كردن هزاران قطعه بسيار ريز و كوچك مرطوب را در هوا پراكنده مي كنند. بسياري از اين قطره ها حاوي موجودات زنده اي هستند كه از اين راه وارد هوا شده و در آن معلق مي شوند. راههاي بسيار زيادي براي انتقال ميكروارگانيسمها از محلي به محل ديگر وجود دارد، و یکی از مهمترین آنها انتقال ذرات ميكروارگانيسم بيماريزای معلق، از راه هوا است. (عفونتهاي هوابرد). عوامل بيماريزا از طريق عطسه، سرفه و خلط انسان و نيز لباسها، رختخوابها واعمالي همچون جارو زدن و ديگر منابع مشابه وارد هوا مي شوند. در ايجاد اثرات هوابردهاي فوق، عوامل متعددی همچون بيماريزايي ارگانيسم، حساسيت ميزبان و اثر محيط بر ارگانيسم اعم از جلوگيري يا كمك به بقاي ارگانيسم، تاثيرگذارند. بيمارستانها و مراكز درماني از مهمترين مكان هايي هستند كه بيوآيروسل ها در آنجا به ميزان زياد وجود دارد. تعليق اين ذرات در هوا مي تواند ايجاد بيماري و عفونت كرده و افراد زيادي را در معرض قرار دهند. عفونتهاي بيمارستاني علاوه بر درگير كردن پرسنل مراقبتهاي بهداشتي و بيماران، هزينه هاي سنگيني را بر اقتصاد كشور تحميل مي نمايند. پرسنل مراقبتهاي بهداشتي، پرسنل اتاق عمل، ملاقات كننده ها و نيز خود بيماران در معرض بيشترين خطر تماس با اين آلاينده ها مي باشند. بيمارستانها خدمات مهمي را در كمك به درمان بيماري ارائه مي دهند و طبيعت اين مكانها به گونه اي است كه احتمال انتقال آلودگي از جايي به جايي و از شخصي به شخصي (آلودگي ثانويه) وجود دارد مگر آنكه كنترل محيطي اجرا شود.
يكي از مواردي كه نياز به كنترل دارد، آلودگي هاي معلق در هوا (هوابردها) مي باشد. آمار نشان ميدهد از هر 10 نفر بيمـاري كه در بيمارستـان باقـي مي ماند، يك نفـر به عفونـت هاي ناشـي از اين آئرو سل ها مبتلا مي شود. کاهش عفونتهای بعد از عمل جراحی وظیفه کلیه افرادی است که در اتاق های جراحی مشغول فعالیت هستند مانند جراحان، متخصص بیهوشی، کمک جراح و پرستاران. به منظور کاهش این خطرات، افراد باید راهکارهای کنترل عفونت‌ها را در پیش بگیرند. عمومي ترين وسيله اي كه در جهت پيشگيري از ورود ذرات بيماريزا به منطقه تنفسي افراد و همچنین کنترل عفونتهای بعد از جراحی استفاده مي شود ماسك هاي جراحي است. ماسکهای جراحی برای اهداف مختلفی از جمله استفاده بیماران جهت جلوگیری از انتشار ترشحات تنفس آلوده آنها به دیگران، استفاده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی جهت جلوگیری از آلودگی با بزاق، موکوس و زخم بیماران، استفاده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی جهت جلوگیری از انتقال آلودگی به زخم و ایجاد عفونت و همچنین دور نگه‌داشتن آلودگی دست ها و انگشتان از دهان و بینی و همچنین در افراد عادی جهت جلوگیری از انتقال ذرات از افراد آلوده به منطقه تنفسی آنها بخصوص در فضاهای بسته، مورد استفاده قرارمی گیرند ماسك هاي جراحي از نوع رسپيراتورهاي تصفيه كننده هوا هستند كه يك سد فيزيكي براي محافظت استفاده كننده ها ازخطراتي مثل انتشار قطرات خون و يا ترشحات بدن و ذرات بيماريزا ايجاد مي كنند. همچنين افراد ديگر را در مقابل انتقال آلودگي از فردي كه در حال استفاده از ماسك است محافظت مي كنند. میزان خلل و فرج ماسک‌ها بر میزان فیلتراسیون تأثیر زیادی دارد، در مطالعات مختلف نیز به بحرانی بودن روزنه در مدیای ماسک اشاره شده است چرا که ممکن است روزنه وجود داشته و ذرات از آن عبور کنند و میزان فیلتراسیون باکتری و فیلتراسیون ذرات کاهش یابد. انتشار آلودگی هنگام صحبت کردن بیشتر است و ماسکهای جراحی می‌توانند این مقدار را کاهش دهند به طور کلی انتشار آلودگی در زمان استفاده از ماسکهای جراحی کاهش می یابد. سایز ذرات، از عوامل موثر بر میزان نفوذ آنها از میان ماسکهای جراحی است و میزان عبور ذرات از ماسک‌ها با توجه به سایز آنها متفاوت است. از عوامل تأثیرگذار دیگر بر پالایش ذرات، فلوی عبوری و تعداد لایه‌های ماسک است، هر چند در مطالعات علاوه بر موارد فوق مقاومت هوا را هم مهم دانسته اند. با توجه به تعدد استفاده از ماسك هاي جراحي در بيمارستانها و اتاقهاي جراحي در كشور و همچنين تنوع فاحش کیفی تولید در ایران ، واردات بي رويه و بدون كنترل ماسك ها و گستره وسيع كارآيي ماسك ها و وابستگي كارايي به متغيرهايي نظير فلوي عبوري، تعداد لايه هاي ماسك و همچنین اهميت افت فشار هوا در ماسك ها، برای انتخاب بهترين ماسك از نظر كيفيت، بررسی میزان كارايي پالايش ذرات در ماسك هاي جراحي و حتی مقايسه بين ماسك هاي توليد داخل و وارداتي ضروری بنظر می رسد. (هر چند این موضوعات در استاندارد مرتبط با ماسکهای جراحی درج شده است اما بعلت اجباری نبودن این استاندارد هیچ گونه نظارتی بر رعایت آن در داخل کشور وجود ندارد).
كارايي پالايش ذرات و همچنين افت فشار هوا در يك ماسك مي توانند به يك اندازه در كيفيت ماسك موثر باشند و لازم است ماسكي استفاده شود كه از كارايي پالايش ذرات در آن مطمئن بوده و همچنين افت فشار كمي داشته باشد تا فرد بتواند به راحتي نفس بكشد كه اين دو مورد نيز وابستگي نزديكي به مشخصات فيزيكي مدياي ماسك دارند و سازندگان ماسك هاي جراحي لازم است اين موارد را در نظر داشته و هنگام توليد ماسك هاي جراحي علاوه بر پالايش ذرات، افت فشار هوا را نيز مد نظر قرار دهند با توجه به بررسی های به عمل آمده ماسکهای به ظاهر مشابه ممکن است از نظر کارایی کاملاً متفاوت باشند. بهترین ماسک آن است که دارای بالاترین کارایی و کمترین افت فشار باشد، یعنی دارای بالاترین میزان ربایش ذرات بوده و کمترین فشار را بر سیستم تنفسی کاربر ایجاد کند. دامنه افت فشار ماسکهای یک‌بار مصرف در دِبی ثابت بسیار متفاوت است و تغییرات زیاد در افت فشار و کارایی ماسک‌ها بیانگر تفاوت بسیـار بالای کیفیت آلاینده به متغیرهای مختلفی به ویژه ماسک‌ها می‌باشد علاوه بر موارد ذکر شده کارایی ماسکهای جراحی در مقابل مایعات و ذرات ویژگی های کیفی مدیای ماسکهای جراحی همچون ضخامت، جنس، مقاومت در برابر مایعات و جفت شدن ماسک با صورت، و همچنین ویژگی‌های میکروسکوپی مدیای ماسک‌ها بستگی دارد. با توجه به اينكه استفاده از وسايل حفاظت فردي از جمله ماسك تنفسي در افراد ايجاد اطمينان مي كند، لذا افرادي كه از ماسك استفاده مي كنند با اطمينان از اينكه از وسيله حفاظتي استفاده مي كنند، هراسي از قرار گرفتن در معرض آلاينده ها و ذرات بيماريزا ندارند و به همين دليل لازم است وسيله حفاظتي كه استفاده مي كنند محافظت كامل را در فرد ايجاد نمايد. لذا استفاده از ماسك حفاظتي مناسب براي گروه مراقبتهاي بهداشتي، پرسنل اتاق عمل و همچنين بيماران امري ضروري است. با توجه به مطالعاتی که در سالهای گذشته انجام شده ماسك هاي جراحي توليد داخل، كيفيت بهتري نسبت به ماسك هاي وارداتي داشته اند اما با اين حال بازهم نتوانستند ميزان كيفيت مورد تاييد استانداردها را فراهم كنند هرچند قطعيت اين موضوع نياز به بررسي هاي بيشتر در زمينه ارزيابي مشخصات فيزيكي و كارايي پالايش ذرات دارد اما اين موضوع مي تواند زنگ خطري براي افراد هنگام استفاده از ماسك هاي جراحي در زمان مواجهه با عوامل بيماريزا باشد.در نهايت، تلاش در جهت توليد واستفاده از فيلترهاي با كارايي بالا و خصوصيات فيزيكي مناسب در داخل كشور و همچنين اطمينان از تست ماسك هاي جراحي قبل از خريد و استفاده، ميتواند به كاهش بيماريها و عفونتهاي مربوطه بيانجامد.
تهیه و تنظیم : مهندس احمد رضا شکری کارشناس ارشد بهداشت حرفه ای